Mavzu: Qadimgi Buxoro Amirligi (MULOQOT FORUMI/Mening Yurtim) RM_FANAT (24 May 2019 19:20) Buxoroxo— Buxoro xonligini 1753yildan keyingi nomi; ashtarxoniylar o‘rniga kelgan mang‘itlar sulolasi vakillari o‘zlarini amir deb atashgan. Shunga ko‘ra, davlat Buxoro Amirligi deb atala boshlangan. 1920yil Buxoro boskini natijasida tugatilgan. [1]
Buxoro Amirligi

1785 — 1920

Bayroq
1850-yildagi Buxoro xonligi
Poytaxti Buxoro
Til(lar)i O'zbek tili, Fors tili
Dini Islom
Aholisi oʻzbeklar, tojiklar
Boshqaruv shakli mutlaq monarxiya
Sulola Mangʻitlar
amir
Amir Shohmurod - 1785—1800
Said Alim - 1911—1920
Meros boʻlib oʻtishi
← Buxoro xonligi
Buxoro Sovet Xalq Respublikasi→
1758-yil Rahimbiy vafotidan soÊ»ng mangÊ»itlar amirlik taxtiga uning amakisi MiyonkoÊ»l hokimi Doniyorbiy ( 1758- 1785-yillar) nomzodini surishadi. Lekin u qatʼiy markaziy hokimiyatni saqlab qololmadi. MangÊ»itlarning tarafdorlari va gÊ»animlari oÊ»rtasidagi oÊ»zaro janjallar, joylardagi hokimlarning mustaqillikka boÊ»lgan intilishlari oÊ»n yillarga choÊ»zilib ketdi. 1784-yiliDoniyorbiyning boÊ»shligidan norozi boÊ»lgan Buxoroahli qoÊ»zgÊ»olon koÊ»tardi va amir hokimiyatni oÊ»gÊ»li Shohmurodga ( 1785- 1800-yillar) topshirdi. Shohmurodyangiliklarni Arkda saroy ahli guvohligida ikkita yirik amaldor - Davlat qushbegi va Nizomiddin qozikalonni qatl etishdan boshladi. Shundan soÊ»ng Shohmurod Buxoroahliga ularni bir necha soliqdan ozod etuvchi imtiyozli hujjatni tantanali tarzda topshirdi. Hujjatning matni tosh lavhada kesilgan boÊ»lib, u katta jomeʼ masjidining ayvoniga oÊ»rnatildi. Shohmurod „joÊ»l“(„jul“) deb nomlangan va urush holatida qoÊ»shin saqlash maqsadida foydalaniladigan yangi soliq turini joriy qildi. Hokimiyatni oÊ»z qoÊ»lida jamlab olgach, u xonlik unvonidan voz kechdi va amirlik darajasida qoldi. Taxtga esa Shohmurod Chingizxonavlodlaridan boÊ»lgan Donishmandchini, keyinroq esa AbulgÊ»ozini koÊ»tardi, lekin ular amalda hokimiyatga ega emasdilar. 1785-yiliShohmurod pul islohotini oÊ»tkazdi hamda 0,7 misqollik (3,36 g) toÊ»la qimmatli kumush tangalar va bir xil shakldagi oltin tangalarni zarb etishni yoÊ»lga qoÊ»ydi. U sud mahkamasiga ham shaxsan rahbarlik qildi. ShohmurodBuxoro amirligi tarkibiga Amudaryoningchap sohilidagi hududlarni, jumladan, Balxva Marvni qaytardi. 1786-yiliu Karmanada xalq qoÊ»zgÊ»olonini bosdirdi, keyin Shahrisabzva XoÊ»jandga muvaffaqiyatli yurishlarni amalga oshirdi. Shohmurod afgÊ»on hukmdori Temurshohdan ustun kelib, asosan o`zbeklarva tojiklaryashaydigan janubiy TurkistonnioÊ»z qaramogÊ»ida saqlab qolishga erishdi. Amir Haydar (1800-1826-yy.) otasidan soÊ»ng taxtga oÊ»tirgan vaqtda butun Mavorounnahruning hukmiga boÊ»ysinar edi. Haydarning taxtga koÊ»tarilishi ommaviy qoÊ»zgÊ»olonlar va qatllar bilan toÊ»gÊ»ri keldi. 1800-yiliMarv turkmanlari bosh koÊ»tarishdi. Ichki janjallarga koÊ»p oÊ»tmasdan QoÊ»qonbilan OÊ»ratepauchun urush qoÊ»shildi. Haydar ushbu shaharni tasarrufida saqlab qolishga muvaffaq boÊ»ldi. Amir Haydar davrida siyosiy tizim yakka hokimiyatchilik tomon intilayotgan markazlashgan monarxiyadan tashkil topgan edi. Amirga 4 ming kishigacha yetadigan byurokratik mahkama xizmat qilardi. Armiyaning miqdori oshdi. Faqat BuxoroningoÊ»zida 12 ming harbiydan iborat qoÊ»shin turardi. Ahmad Donishning yozib qoldirishicha, Amir Haydarboshqaruv vaqtiga „har 3-6 oyda yuzaga keladigan toÊ»xtovsiz feodal urushlar davri“ deya baho berish mumkin. Haydardan soÊ»ng taxtga uning oÊ»gÊ»li Nasrullo (1826-1860-yy.) oÊ»tirdi. Unga hokimiyat sari yoÊ»l ochish maqsadida akalari Husayn va Umar oÊ»ldirildi. Armiya va ruxoniylarga suyangan Nasrullo zodagonlarni jilovlash maqsadida feodal tarqoqlikka qarshi qatʼiy kurash olib bordi. Hukmronligining birinchi oyida u har kuni 50-60 tadan kishini qatl qildi. Nasrulloshu paytgacha amirlik tarkibiga faqat nomigagina kirgan viloyatlarni birlashtirishga erishdi. Viloyatlarni boshqarishga oÊ»ziga muteʼ boÊ»lgan „nasl-nasabsiz“ kishilarni tayinladi. Nasrullo amirligi chogÊ»ida Xivava QoÊ»qon xonliklaribilan Marv, ChorjoÊ»y, OÊ»ratepa, XoÊ»jandkabi chegarada joylashgan alohida hududlar uchun boÊ»lgan tinimsiz urushlar davom etib turdi. Shahrisabz va Kitob hukmdorlarining qarshiligi, ayniqsa kuchli boÊ»ldi. Bir necha harbiy yurishlardan soÊ»ng 1853-yilga kelib ular Buxoroga boÊ»ysindirildi. Amirlik tarkibiga faqat Zarafsxon daryosining oÊ»rta va quyi oqimidagi vohagina barqaror kirgan edi. Manba: https://uzmasters.ru/forum/2/66/3361/