So'ngi bloglar | Bo'limlar | Qidirish | Blog yozish

Hozirda kompiyuter “bezorilari” tomonidan kompiyuter tizimlari va tarmoqlariga uyushtirilgan hujum va xavflarni boshqarish, xolatlarini tahlil qilish, ularning oldini olish vositalarini ishlab chiqarish axborot xavsizligining dolzarp muammosidir. INTERNET tarmoqlari jamiyat faoliyatining barcha sohalarini qamrab olib, axborotlarni tez va sifatli boshqarishni ta’minlash jarayonlarini rivojlantirib bormoqda. Axborotlarning xavfsizligini ta’minlash maqsadida, axborotlarni asli holidan o’zgartirilgan holda, ya’ni shifrlangan holda saqlashva uzatish masalalarining muhim ekanligiga shubha yo’qdir.
Turli xildagi axborotlar xududiy joylashishidan qat’iy nazar bizning kundalik hayotimizga INTERNET xalqaro kompyuter tarmog‘i orqali kirib keldi. Axborotlashgan jamiyat shu kompyuterlar tarmog‘i orqali tezlik bilan shakllanib bormoqda. Axborotlar dunyosiga sayohat qilishda davlat chegaralari degan tushuncha yo’qolib ketadi.
Axborotlarning muhofazasi masalalari bilan kriptologiya (kryptos-maxfiy, 1ogos-ilm) shug‘ullanadi. Kriptologiya maqsadlari o’zaro qarama-qarshi bo’lgan ikki yo’nalishga ega - kriptotaxlil va kriptografiya.
Kriptotaxlil shifrlash uslubini (kalitini yoki algoritmini) bilmagan holda shifrlangan matnning asli holatini topish uslublari bilan shug‘ullanadi.
Kriptografiya axborotlarni aslidan o’zgartirilgan holatga o’tkazishlarning matematik uslublarini topish va takomillashtirish bilan shug‘ullanadi.
Dastlabki tizimlashgan kriptografik uslublar eramiz boshida, Yuliy Sezarning ish yuritish yozishmalarida uchraydi. U biror ma’lumotni maxfiy holda biror kishiga etkazmoqchi bo’lsa, alfavitning birinchi harfini alfavitning beshinchisi harfi bilan, ikkinchisini oltinchisi bilan va hokazo shu tartibda almashtirib, matnning asli holatidan shifrlangan matn holatiga o’tkazgan.
Kriptografik tizimlar yo’nashidagi izlanishlar, ayniqsa, birinchi va ikkinchi jahon urushi yillari davrida muhim ahamiyat kasb etdi va jadal rivojlandi. Urushdan keyingi yillarda hisoblash texnikasining yaratilishi va takomillashib, insoniyat faoliyatining barcha sohalariga chukur va keng ma’noda kirib borishi, kriptografik uslublarni tabiiy ravishda rivojlanib va takomillashib borishini taqozo etmoqda.O`zbekistonda kriptografiyani rivojlantirish uchun keng imkoniyatlar yaratilgan, bunga misol tariqasida prizidentimiz I.A.Karimovning 22-moddadan iborat elektron raqamli imzo to`g`risidagi qonunini keltirishimiz mumkin.
Ma`lumki, bozor iqtisodiyoti davrida tijorat ma`lumotlari kompiyuter tili ko`rinishida saqlanmoqda va ommaviy elektron kanallar orqali uzatilmoqda. Shuning uchun ham ma`lumotlarni himoyalash masalasi tijorat tashkilotlarida ham katta qiziqish uyg`otmoqda. Axborotni himoyalash vositalarining aksariyati kriptografik shifrlarga va shifrlash –qayta shifrlash jarayonlariga asoslangan.
Hakkerlar haqida juda ko`p eshitganmiz, ular turli mamlakatlardagi rivojlangan banklarning hisob raqamlarida saqlanayotgan pul mablag`larini o`zlashtirib ketilganligi to`g`risida ham ko`p eshitganmiz. Xo`sh bunga nima sabab bo`lgan bo`lishi mumkin? Albatta bunga bank tizimida bank mijozlarining omonatlari to`g`risidagi sirlarning saqlanish muxofazasi sust yani past darajada ekanligi bilan baxolash mumkin. Hozirda o`sha bank tizimlarida ham kriptografik dasturlarga bo`lgan ehtiyoj yuzaga kelyapdi.
Zamonaviy axborot texnologiyasidan bo`lgan lokal va kompiyuter tarmoqlarining keng tarqalishi axborotni himoyalash zarurligi to`g`risidagi muammoni keltirib chiqarmoqda. Axborotni himoyalash masalasining yechilishi uning o`zgartirilish, ko`paytirilish yoki yo`qolish extimolligining kamayishini ta`minlaydi.
Formula m-ta simvol uchun:
E={a0,a1,...,am-1}
E2={a0a0,a1a1,...,am-1am-1} (1)
..............................................
En={a0,a0,...,am-1,a1,a1,...,am-1,....,an,an,...,am-1}
k1t k(mod m)=Ek(t)
k1t k(mod m2)=E2k(t) (2)
.............................
k1t k(mod mn)=Enk(t)
(2) Formula uchun bu yerda k1, k – butun sonlar
0<k1va 0<k kalit EKUB(k1,m)=1

Yaratilgan vaqt: 2 Jun 2019, 20:40
Muallif: @Arey (44)
Raxmat aytishgan: 0 kishi
Fikrlar: 0 ta
Ko'rilgan: 8 marta
Shikoyatim bor